Daire testere Nedir Nasıl ve Nerede Kullanılır ?

Daire Testere

Bir merkeze göre eşit uzaklıktaki dişleri ile dönerek kesme yapan kesicilere daire testere levhası veya kısaca daire testere denir. bu testereler kullanıldıkları makinelere göre çeşitli ölçü ve kalitede işlenecek ağacın cins ve yönlerine göre de değişik diş biçimlerinde olur. Makine yapan fabrikalar genellikle kendi maki- nelerine uygun testereleri de birlikte verir. Ancak, bunlarında bağlı oldukları standartlar vardır. Değişik işlere göre bir testere seçilirken bu testerede başlıca şu özellikler önem taşır:

• Testerenin çapı
• Testerenin kalınlığı
• Testerenin delik çapı
• Testerenin diş şekli
• Testerenin kalitesi
• Testerenin dönme hızı.

Şimdi bu özellikleri ayrı ayrı inceleyelim.

a) Testerenin çapı: Testere çapı mil merkezinden diş ucuna kadar olan uzaklıktır.Makinanın yapısına göre kullanılabilecek azami-asgari (maks-min) testere çapları katoloğunda belirtilmiştir.Mil çapına uysa bile bunların dışında testere kullanmak sakıncalıdır. Örneğin, 2.5 HP gücünde ve 3000 d/dak devrinde akuple motorlu bir daire testere makinasında 200-350 mm. arasında gösterilmişse, bu makinaya 500 mm. çapında bir testere takılırsa şu sakıncalar ortaya çıkar:
o Makinanın en büyük flanşı 1/6 oranından küçük kalacağından yalpala- ma olur.Bu yalpalama diş uçlarını yaktığı gibi kesim alanını da büyütür.
o Çevre hızı normalin altına düşeceğinden ilerleme hızını azaltmak gerekir. Buda randımanı düşürür.
o İlerleme hızı sabit tutulursa testere zorlanır ve uçları yanar.
Daire testere makinalarında, makinanın keseceği ortalama parça kalınlığına uygun standartta testere çapları saptanmıştır. Özellikle seri üretimde bu standarda titizlikle bağlı kalınmalıdır. Bununla ilgili olarak bazı daire (tepsi) testereleri üzerinde testerenin çapı ve çevredeki diş sayısı da ayrıca belirtilmiştir.

b) Testerenin kalınlığı: Özel amaçlarla ve üstün nitelikte çelikten yapılmış da- ire testereleri dışında, testere kalınlığı çapıyla dengeli olarak artar.
o En çok kullanılan testere ölçüleri
d1 80 100 125 160 200 250 300 350 400 450 500 600 700 800 mm
s 0.8 0.8 0.9 1.0 1.2 1.4 1.6 1.8 2.0 2.2 2.5 2.8 3.0 3.5 mm
d/2 10 16 25 25 25 25 30 30 30 30 30 35 35 40 mm
Ağaç işleri alanında en çok kullanılan testerelerin çapları ,kalınlıkları ve delik çapları gösterilmiştir. Testerenin en çok keseceği yüksekliğe göre karşılaşacağı direnç dikkate alınarak 0.8 mm den 3.5 mm ye kadar lama kalınlığı verilmiştir. Kiniş, lamba, oluk açmak gibi özel işlemler için yapılmış testerelerle, sert maden uçlu testereler bu standardın dışında kalmaktadır

c) Testerenin delik çapı: Testerenin delik çapı takılacağı mile silme girecek ölçüde olur. Böylece diş uçları mil eksenine göre eşit uzaklıkta bulunacaklarından merkezkaç kuvveti azaltılmış ve dişlerin hepside kesmeye aynı oranda katılmış olmaktadır. Şayet kullanmak zorunda olduğumuz testere makinaya ait değilse ve delik çapı küçükse,tesviye torna makinasında dikkatlice merkezlenilerek çapı uygun büyüklüğe getirilir. Delik çapı milden büyük olursa bu testerenin olduğu gibi kullanılmasında büyük sakıncalar vardır. Testereyi tam merkezleyerek sıkmak mümkün olmayacağından merkez- kaç kuvveti artar; üstelik merkeze yakın dişler kesime katılmayacağından normal çalış- ma yapılamaz. Bu durumdaki testerelere küçük çaplı mile takabilmek için iki yönteme baş vurulur:

• Dış çapı testereye, iç çapı mile uygun bir bilezik ( burç ) alınır. Bilezik mile ta- kıldıktan sonra devamlı kalacaksa faturalı yapılarak kenarlarından zımba ile perçinlenir. Bilezik kalınlığı ya testere kalınlığına eşit olur veya testereden kalın bulunur. Fakat bu kalınlık flanş boşluğundan mutlaka küçük olmalıdır.

• Şayet ayni mile delik çapları farklı testereler takılması isteniyorsa, hepsi için ayni ayrı bilezik yapmak külfetini ortadan kaldırmak için, konik bilezik kullanılır. Bu bileziğin iç çapı mile yine silme olarak girer. Diş çapı küçükten büyüğe doğru kullanılacak testerelere uygun konikliktedir. Konik bilezikler yaysız, yaylı ve vidalı olmak üzere çeşitli şekillerde yapılabilir.

Yaysız bilezikler flanşlar arası boşluğa uygun kalınlıkta yapılıp, yanlız belirli bir çaptaki testereyi merkezlemekte kullanıldığı için, düz bileziklerden farksız bir görev yapar. Yaylı ve vidalı konik bilezikler yay basıncı ve vidanın ileri geri hareketi ile değişik delik çapındaki testereleri merkezleyebilir.

d) Diş şekli: Dişler, kesilecek ağacın sertlik, yumuşa klik ve elyaf yönüne göre farklı şekillerde yapılmıştır. Örneğin, sert ağaçlar için düşünülmüş diş biçimi yumuşak ağaçlarda iyi sonuç vermediği gibi, elyaf yönünde ve elyafa dikey kesimler için de ayrı dişler yapılması gerekmiştir. Bu diş şekilleri uzun araştırma ve denemelerden sonra farklı işlemleri en iyi yapabilecek duruma getirilmiştir. Çok sayıda olan bu diş biçimleri şüphesiz seri üretim yapan iş yerleri için daha geçerlidir. Değişik işler yapan küçük işyerleri için her çeşit kesime uygun, vasat nitelikte diş şekilleride vardır.
Bir testere dişi incelendiğinde üzerinde kesmeyi etkileyen şu açılar bulunur.

1. Serbest açı
2. Kama açısı
3. Diş yüksekliği
4. Talaş açısı
5. Duruş açısı
6. Diş aralığı

Serbest açı: Bu açı büyüdükçe kama açısı daralacağından diş ucu çabuk körelir. Küçüldükçe dişin dayanıklılığı artar. Özellikle sert ağaçlarda baş kesmelerde bu açının küçük olması gerekir.
Kama açısı:Testere dişinin şeklini ( formunu ) belirten esas afidir. Dişin farklı duruşlarına göre sağlamlığı ve işleyeceği gerecin niteliği bu açıya BAElidir.

Talaş açısı: Daire testereler için, diş ucundan merkeze uzatılan eksenle diş önü arasında kalan açıdır. Bu açı büyüdükçe dişin dalıcılığı artar. Sıfır olduğu zaman orta dalıcılıkta ve dik açılı diş adını verdiğimiz şekil ortaya çıkarki, her çeşit ağacın kesiminde vasat bir sonuç verir. Talaş açısı ( ) denere geçtikçe dişin dalıcılık niteliği azalır.

Duruş açısı: Diş ucundan geçen eksene dikey doğru ile diş önü uzantısı arasında kalan açıdır. Bu aça dişin ağaca etki şeklini saptar. Küçüldükçe dalıcı, büyü- dükçe kazıyıcı bir durum alır.

Diş yüksekliği:Bu ölçü diş arasıyla ( adim ) bağıntılıdır. Bir dişte yükseklik arttıkça dişler büyür. Büyük dişli testerelerde kesme derinliği ve ilerleme hızı fazlaşır. Özellikle yumuşak ve yaş ağaçlar için büyük dişler daha elverişlidir.

Diş aralığı ( adim ) :Yanyana duran iki diş ucu arasındaki uza kliktir. Bu uzaklık arttıkça, çevreyle orantılı olan diş sayışı azalır. Diş sayısının azlığı körelmeyi çabuklaştırır. İlerleme hiçi düşer. Buna karşılık dişler arasındaki boşluk artacağın- dan talaş kolay boşanır. İşte bu nedenlerle yumuşak ağaçlarda diş boşluğu büyük, sert ağaçlarda diş boşluğu küçük yani sik dişli testere tercih edilir.

Daire testereler diş şekillerine göre başlıca dört ana guruba ayrılır:

• Sivri ( düz ) dişli daire testereler
• Kurt dişli daire testereler
• Grup dişli daire testereler
• Özel dişli daire testereler.

Bunlar dışında birde, özellikle son yıllarda sürekli üretimde geçerli olan, sert maden uçlu daire testereleri vardır. Bu testerelerdeki diş şekilleri de yukarıdaki gruplardan birisine girer. Fakat yapıları diğer testerelerden ayrılık gösterdiği için ayrıca inceleyeceğiz.

1) Sivri ( düz ) dişli daire testereler: En çok kullanılan testere diş şeklidir. Belirli işlemler için olmayıp, her çeşit ağacın her yönde kesilmesinde ortalama bir randıman sağlar.
Sivri dişli testerelerde genel olarak diş yükseklimi (h) ile diş arası (adim) (t) orantısı aşağıdaki gibidir.
h Yumuşak ağaçlar için Sert ağaçlar için
t 6 ….. 10 5 ….. 8
10 20 20 20
Daire testerelerinde sivri dişler kesim yönüne göre şu açılarda bulunur:
Serbest açı Kama açısı Talaş açısı Duruş
Elyaf yönünde 35 35 20 70
kesimlerde
Baş kesmelerde 35 8 90
Elyaf ve baş
kesmelerde30 40 15 75
Görülüyor ki sivri uçlu dişlerde değişik yönde kesimler için değişik açısal delerler taşımaktadır. Bu delerler dikkate alınarak sivri uçlu testereler açılarına göre de başlıca üç gruba ayrılmaktadır.

a) Dar açılı dişler: Diş ucundan testere merkezine uzat ilan eksene, yine diş ucu noktasından bir dik doğru alınır. Bu doğru ile diş önü ( alin ) uzantısı arasında kalan açı ( duruş açısı ) 90 dereceden küçükse bu tür dişler dar çili dişlerdir.

b) Dik açılı dişler: Duruş açısı 90 derece olan dişlerdir. Ağaç işleri alaninda en çok kullanılan diş tipi budur.

c) Geniş açılı dişler: Bunlara dik diş adıda verilir. Duruş açısı 100-120 derece arasında değişir. Bilindiği gibi dişlerde duruş açısı büyüdükçe agaha dalma yeteneği azalır, buna Karaşilik dişler daha geç körelir ve daha az koparma yapar.Bunun için bu testereler çoğunlukla elyafa dikey yani baş kesmelerde, yatay elyaf plakalarının boyutlandırılmasında, kaplanmış tablaların kesiminde tercih edilir.

2) Kurt dişli daire testereler: Dişler kurt dişine benzediği için bu adi almış- tir. Genel olarak büyük çaplı testerelerde kullanılan bir diş şeklidir. Serbest açı daralmış, fakat kama açısı büyümüştür. Bu da dişin yapısını kuvvetlendirmektedir.Ağacı farklı yönlerde kesmek için, daire testere dişlerinin açısal değerleri yaklaşık olarak aşağıda belirtilmiştir. Buradan izleneceği gibi kurt dişli daire testerelerde duruş açısı 50-80 derece arasında değişmektedir.
Kesim yönü Serbest açı Kama açısı Talaş açısı Duruş açısı Elyaf yönünde 10 40 40 50
Elyafa dikey 20 60 10 80
Kurt dişli testerelerde farklı işlemleri bir arada yapabilmek için duruş açışı çoğunlukla 60 derece olur. Çok sert ağaçlarda, bakalit,fiber alüminyum vb. gibi gereçleri gerektiğinde kesmek için duruş açısı 90 derece olan kurt dişli özel daire testereler de verdir. Kesiciliği arttırmak için bu dişlerin alın ve sırtları sağlı sollu pahlandırılmıştır.

3) Grup dişli daire testereler: Testere çevresine sıralanmış dişler belirli sayıda gruplanmıştır.Her grup önündeki büyük talaş boşluğu ile birbirinden ayrılır. Genellikle kalınmamalı testerelerde bu sistem tercih edilir.
Grup dişli testereler iki türlü yapılmaktadır.

a) Tek sıralı grup dişler. b) İki sıralı grup dişler.

A) Tek sıralı grup dişler: İki talaş boşluğu arasında kalan bir grup diş periyodik olarak çevre boyunca tekrarlanmaktadır. Her diş grubunda 5-7-9 adet sivri diş bulunur. Bunlardan, testerenin dönüş yönüne göre,önde olanı gruptaki diğer dişlerin uçuş dairesinden 0,5 mm daha aşağıdadır. bu diş kesici değil boşaltıcı görevi yapacağından düz bırakılır. Diğerleri sıra ile sağ-sol olmak üzere pahlandırılır. Böylece nişangeç gibi kesici bir özellik kazanan dişler ağacı kolaylıkla keser. Gruplar arasında toplanan talaş önceki düz dişle dışarıya atılır.
Tek sıralı grup dişlerin kurt dişine benzer olanları da vardır. Bu cins testereler daha çok sert ağaçlar için tercih edilir.

B) İki sıralı grup dişler: Tek sıralı grup dişlerin benzeridir. Ancak bunların her grup diş arasında ve bu dişlerin uçuş dairesinden 0.5 mm den düşük olmak ü-zere bir boşaltıcı düz diş bırakılmıştır. Boşaltıcının ön ve arkasında yine talaş boşlukları vardır. Ayrıca her gruptaki dişlerin hepsi de bir yöne, onu oluşturan grupta-kiler aksi yöne olmak üzere pahlandırılmıştır. Her iki tür grup dişle yapılan kesimler çok düzgün ve pürüzsüz bir yüzey verir. Onun için grup dişli testereler özellikle temiz kesim yapmayı gerektiren işlerde tercih edilir.

4) Grup dişli daire testereler: Sivri, kurt ve grup dişli daire testereler ağaç işleri alaninda hemen her dalanda en çok kullanılan testerelerdir. Bunların dışında bazı özel işlemler için daire testereler de yapılmıştır. Diş biçimleri ve yapıları farklı olan bu testerelerin çok şekilde olanları vardır. Aşağıda bu konuda bazı örnekler verilmiştir. Diş boyu çok uzun olan testerelerde vardır. Bu testerelerde diş sayısı, çapa uygun olarak. 7-9 olarak değişmektedir. Diş sırtı, diş ucu uçuş dairesinden içerde olmak üzere talaş boşluğuna kadar paralel olarak uzanmaktadır. Dişle ilgili başlıca açılar, değişik ağaçların değişik yönlerde kesilmesine uygun ölçüde hazırlanmıştır.
Bu testerelerin başlıca özelliklerinden diş önünün, testere kalınlığına göre, daha kalın yani şişirilmiş bulunmasıdır. Böylece testereye çapraz verilmeden açtığı boşluk içinde sürtünmesiz bir çalışma sağlamaktadır.Testere yüksek kaliteli krom vanad yumlu elektrik çeliğinden yapılmış olduğu için uzun süre keskinliğini korur. Son yıllarda bu tip testerelerin diş uçlarına sert maden kaynatılmakta ve daha uzun süre keskinliğini korumaktadır.
Testerenin en önemli özelliği lama kalınlığının çembere doğru incelmesi yani konik olmasıdır. Bu koniklik iki yönlü olabildiği gibi yanlız sağ-sol yüzden de verilmektedir.Testerenin direncini kaybettirmeden kalınlığını azaltan bu yöntemle kap- lamalı işlerin kenar temizlenmesi ve çıtaların az fire vererek kesilmesi mümkün olmamaktadır. Pağın sağ-sol olması pahlı yüzeyin atılacak bölüme getirilmesi içindir. Diğer yüz düz olduğundan parça kenarının dikey konumunu korur. Bu testereler yalnız yukarıda açıklanan amaçlarla kullanılabilir.
Özellikle fıçıcıların kullandığı bir eğmeçli ( konkav ) testere tipide vardır. Bu testereler diğer daire testereleri gibi sırttan değil alından kesme yapmaktadır. Sağlı sollu olan testerelerde değişik ölçülerdeki ( b ) yarıçapı, fıçının eğmeçli parçalarına uyduğundan kalıpsız olarak kesim yapılmaktadır. Daire testerelerde çapraz kalınlığından daha geniş kanallar açmak için yalpalı testereler kullanılır. Böylece aynı testere ile ve bir defada değişik genişliklerde lamba, kiniş, zıvana açmak mümkündür. Bazı işleride yapabilmek için testereye yalpa vermek gerekir. Testereye yalpa veren iki konik flanştır. Ayarlama, testereyi sıkan somunlu mil yatağının eksen doğrultusunu değiştirerek sağlanır. Somun ve flanş üzerinde yalpa oranını gösteren bölümlü bir çizelge vardır. Azami yalpa ölçüsü standart testerelerde 40 mm ye kadar çıkar. Ayar lama yapıldıktan sonra somun sıkılır. Önce bir deneme çalışması yapılır; istenilen kanal genişliği sağlanmışsa çalışmaya geçilir.
Aşagidaki çizelgede yalpalı testerelerin standart çap ve kalınlık oranlara gösterilmiştir.
Testerenin çapı Testerenin kalınlığı
120 mm 2.0 mm
200 mm 2.2 mm
250 mm 2.5 mm
300 mm 3.0 mm
350 mm 3.0 mm
400 mm 3.0 mm
Yalpalı testerelerin değişik ölçülerle kiniş açabilme özelliğine karşılık bazı sakıncalı yönlerime vardır. Yalpa ayarları testere çapı değiştikçe farklı olacağından istenilen genişlik bir kaç deneme çalışmasından sonra ancak sağlanabilmektedir. Ayrıca kesim yüzeyide fazla temiz değildir. Seri üretimin önem kazanması ağaç işleri makinalarının gelişme sinide hızlandırmıştır.
Aşağıda değişik gereçlere göre seçilecek testereler gösterilmiştir.
Bu çizelgedeki değerlerin yanısıra diş biçimleri de kesmeye etki yamaktadır. Kurt dişli testerelerde talaş açısı 8-20 derece arasındadır. Diş ucu düz olduğu gibi sivride olabilir. Bu sivrilik formika gibi kırılgan yatay reçine lakalarının kesiminde iyi sonuç verir.

e) Testerelerin diş sayısı: Daire testerelerin diş şekillerini gördükten sonra şimdide diş sayıları üzerinde kısaca duralım. Bir daire testerenin çevresindeki diş sayısıda kesmeyi etkileyen başlıca faktörler arasındadır. Bir daire testerenin (Z), daire testerenin çevre uzunluğu (L), diş arasıda (t) (adim) bölümüne eşittir. bunu bir denklemle ifade edersek; (D) testere çeliği olduğuna göre:
Z= L/t = D/tolur
Şu halde, diş şekilleri ve dişlerle ilgili açılar belirli olduğuna göre bu testerelerde çevredeki diş sayısı da çapla orantılı olarak artar veya eksilir. Ayni devirli bir makinaya küçük ve büyük çaplı testereler takıldığında kesme hızlarda (V) değişeceğinden, yani büyük çaplı testerede kesme hızı artacağından , diş sayısı da ayni oranda artarsa her dişe düşen yük o oranda çoğalacaktır.
 Ağacın cinsi Testere çapı (D)mm Diş sayısı
Yumuşak 100-300 48-72
Sert ve elyafa dikey 100-1200 80-90
Yumuşak 350-600 72