Daire Testere
Bir merkeze göre eşit uzaklıktaki dişleri ile dönerek kesme yapan
kesicilere daire testere levhası veya kısaca daire testere denir. bu
testereler kullanıldıkları makinelere göre çeşitli ölçü ve kalitede
işlenecek ağacın cins ve yönlerine göre de değişik diş biçimlerinde
olur. Makine yapan fabrikalar genellikle kendi maki- nelerine uygun
testereleri de birlikte verir. Ancak, bunlarında bağlı oldukları
standartlar vardır. Değişik işlere göre bir testere seçilirken bu
testerede başlıca şu özellikler önem taşır:
- Testerenin çapı
- Testerenin kalınlığı
-
Testerenin delik çapı
- Testerenin diş şekli
- Testerenin kalitesi
- Testerenin dönme hızı.
Şimdi bu özellikleri ayrı ayrı inceleyelim.
a) Testerenin çapı: Testere çapı mil merkezinden diş ucuna kadar olan
uzaklıktır.Makinanın yapısına göre kullanılabilecek azami-asgari
(maks-min) testere çapları katoloğunda belirtilmiştir.Mil çapına uysa
bile bunların dışında testere kullanmak sakıncalıdır. Örneğin, 2.5 HP
gücünde ve 3000 d/dak devrinde akuple motorlu bir daire testere
makinasında 200-350 mm. arasında gösterilmişse, bu makinaya 500 mm.
çapında bir testere takılırsa şu sakıncalar ortaya çıkar:
o Makinanın en büyük flanşı 1/6 oranından küçük kalacağından yalpala-
ma olur.Bu yalpalama diş uçlarını yaktığı gibi kesim alanını da
büyütür.
o Çevre hızı normalin altına düşeceğinden ilerleme hızını azaltmak gerekir. Buda randımanı düşürür.
o İlerleme hızı sabit tutulursa testere zorlanır ve uçları yanar.
Daire testere makinalarında, makinanın keseceği ortalama parça
kalınlığına uygun standartta testere çapları saptanmıştır. Özellikle
seri üretimde bu standarda titizlikle bağlı kalınmalıdır. Bununla ilgili
olarak bazı daire (tepsi) testereleri üzerinde testerenin çapı ve
çevredeki diş sayısı da ayrıca belirtilmiştir.
b) Testerenin kalınlığı: Özel amaçlarla ve üstün nitelikte çelikten
yapılmış da- ire testereleri dışında, testere kalınlığı çapıyla dengeli
olarak artar.
o En çok kullanılan testere ölçüleri
d1 80 100 125 160 200 250 300 350 400 450 500 600 700 800 mm
s 0.8 0.8 0.9 1.0 1.2 1.4 1.6 1.8 2.0 2.2 2.5 2.8 3.0 3.5 mm
d/2 10 16 25 25 25 25 30 30 30 30 30 35 35 40 mm
Ağaç işleri alanında en çok kullanılan testerelerin çapları
,kalınlıkları ve delik çapları gösterilmiştir. Testerenin en çok
keseceği yüksekliğe göre karşılaşacağı direnç dikkate alınarak 0.8 mm
den 3.5 mm ye kadar lama kalınlığı verilmiştir. Kiniş, lamba, oluk açmak
gibi özel işlemler için yapılmış testerelerle, sert maden uçlu
testereler bu standardın dışında kalmaktadır
c) Testerenin delik çapı: Testerenin delik çapı takılacağı mile silme
girecek ölçüde olur. Böylece diş uçları mil eksenine göre eşit
uzaklıkta bulunacaklarından merkezkaç kuvveti azaltılmış ve dişlerin
hepside kesmeye aynı oranda katılmış olmaktadır. Şayet kullanmak zorunda
olduğumuz testere makinaya ait değilse ve delik çapı küçükse,tesviye
torna makinasında dikkatlice merkezlenilerek çapı uygun büyüklüğe
getirilir. Delik çapı milden büyük olursa bu testerenin olduğu gibi
kullanılmasında büyük sakıncalar vardır. Testereyi tam merkezleyerek
sıkmak mümkün olmayacağından merkez- kaç kuvveti artar; üstelik merkeze
yakın dişler kesime katılmayacağından normal çalış- ma yapılamaz. Bu
durumdaki testerelere küçük çaplı mile takabilmek için iki yönteme baş
vurulur:
- Dış çapı testereye, iç çapı mile uygun bir bilezik ( burç ) alınır.
Bilezik mile ta- kıldıktan sonra devamlı kalacaksa faturalı yapılarak
kenarlarından zımba ile perçinlenir. Bilezik kalınlığı ya testere
kalınlığına eşit olur veya testereden kalın bulunur. Fakat bu kalınlık
flanş boşluğundan mutlaka küçük olmalıdır.
- Şayet ayni mile delik çapları farklı testereler takılması
isteniyorsa, hepsi için ayni ayrı bilezik yapmak külfetini ortadan
kaldırmak için, konik bilezik kullanılır. Bu bileziğin iç çapı mile yine
silme olarak girer. Diş çapı küçükten büyüğe doğru kullanılacak
testerelere uygun konikliktedir. Konik bilezikler yaysız, yaylı ve
vidalı olmak üzere çeşitli şekillerde yapılabilir.
Yaysız bilezikler flanşlar arası boşluğa uygun kalınlıkta yapılıp,
yanlız belirli bir çaptaki testereyi merkezlemekte kullanıldığı için,
düz bileziklerden farksız bir görev yapar. Yaylı ve vidalı konik
bilezikler yay basıncı ve vidanın ileri geri hareketi ile değişik delik
çapındaki testereleri merkezleyebilir.
d) Diş şekli: Dişler, kesilecek ağacın sertlik, yumuşa klik ve elyaf
yönüne göre farklı şekillerde yapılmıştır. Örneğin, sert ağaçlar için
düşünülmüş diş biçimi yumuşak ağaçlarda iyi sonuç vermediği gibi, elyaf
yönünde ve elyafa dikey kesimler için de ayrı dişler yapılması
gerekmiştir. Bu diş şekilleri uzun araştırma ve denemelerden sonra
farklı işlemleri en iyi yapabilecek duruma getirilmiştir. Çok sayıda
olan bu diş biçimleri şüphesiz seri üretim yapan iş yerleri için daha
geçerlidir. Değişik işler yapan küçük işyerleri için her çeşit kesime
uygun, vasat nitelikte diş şekilleride vardır.
Bir testere dişi incelendiğinde üzerinde kesmeyi etkileyen şu açılar bulunur.
- Serbest açı
-
Kama açısı
-
Diş yüksekliği
-
Talaş açısı
-
Duruş açısı
-
Diş aralığı
Serbest açı: Bu açı büyüdükçe kama açısı daralacağından diş ucu çabuk
körelir. Küçüldükçe dişin dayanıklılığı artar. Özellikle sert ağaçlarda
baş kesmelerde bu açının küçük olması gerekir.
Kama açısı:Testere dişinin şeklini ( formunu ) belirten esas afidir.
Dişin farklı duruşlarına göre sağlamlığı ve işleyeceği gerecin niteliği
bu açıya BAElidir.
Talaş açısı: Daire testereler için, diş ucundan merkeze uzatılan
eksenle diş önü arasında kalan açıdır. Bu açı büyüdükçe dişin dalıcılığı
artar. Sıfır olduğu zaman orta dalıcılıkta ve dik açılı diş adını
verdiğimiz şekil ortaya çıkarki, her çeşit ağacın kesiminde vasat bir
sonuç verir. Talaş açısı ( ) denere geçtikçe dişin dalıcılık niteliği
azalır.
Duruş açısı: Diş ucundan geçen eksene dikey doğru ile diş önü uzantısı
arasında kalan açıdır. Bu aça dişin ağaca etki şeklini saptar.
Küçüldükçe dalıcı, büyü- dükçe kazıyıcı bir durum alır.
Diş yüksekliği:Bu ölçü diş arasıyla ( adim ) bağıntılıdır. Bir dişte
yükseklik arttıkça dişler büyür. Büyük dişli testerelerde kesme
derinliği ve ilerleme hızı fazlaşır. Özellikle yumuşak ve yaş ağaçlar
için büyük dişler daha elverişlidir.
Diş aralığı ( adim ) :Yanyana duran iki diş ucu arasındaki uza
kliktir. Bu uzaklık arttıkça, çevreyle orantılı olan diş sayışı azalır.
Diş sayısının azlığı körelmeyi çabuklaştırır. İlerleme hiçi düşer. Buna
karşılık dişler arasındaki boşluk artacağın- dan talaş kolay boşanır.
İşte bu nedenlerle yumuşak ağaçlarda diş boşluğu büyük, sert ağaçlarda
diş boşluğu küçük yani sik dişli testere tercih edilir.
Daire testereler diş şekillerine göre başlıca dört ana guruba ayrılır:
- Sivri ( düz ) dişli daire testereler
-
Kurt dişli daire testereler
-
Grup dişli daire testereler
- Özel dişli daire testereler.
Bunlar dışında birde, özellikle son yıllarda sürekli üretimde geçerli
olan, sert maden uçlu daire testereleri vardır. Bu testerelerdeki diş
şekilleri de yukarıdaki gruplardan birisine girer. Fakat yapıları diğer
testerelerden ayrılık gösterdiği için ayrıca inceleyeceğiz.
1) Sivri ( düz ) dişli daire testereler: En çok kullanılan testere
diş şeklidir. Belirli işlemler için olmayıp, her çeşit ağacın her yönde
kesilmesinde ortalama bir randıman sağlar.
Sivri dişli testerelerde genel olarak diş yükseklimi (h) ile diş arası (adim) (t) orantısı aşağıdaki gibidir.
h Yumuşak ağaçlar için Sert ağaçlar için
t 6 ….. 10 5 ….. 8
10 20 20 20
Daire testerelerinde sivri dişler kesim yönüne göre şu açılarda bulunur:
Serbest açı Kama açısı Talaş açısı Duruş
Elyaf yönünde 35 35 20 70
kesimlerde
Baş kesmelerde 35 8 90
Elyaf ve baş
kesmelerde30 40 15 75
Görülüyor ki sivri uçlu dişlerde değişik yönde kesimler için değişik
açısal delerler taşımaktadır. Bu delerler dikkate alınarak sivri uçlu
testereler açılarına göre de başlıca üç gruba ayrılmaktadır.
a) Dar açılı dişler: Diş ucundan testere merkezine uzat ilan eksene,
yine diş ucu noktasından bir dik doğru alınır. Bu doğru ile diş önü (
alin ) uzantısı arasında kalan açı ( duruş açısı ) 90 dereceden küçükse
bu tür dişler dar çili dişlerdir.
b) Dik açılı dişler: Duruş açısı 90 derece olan dişlerdir. Ağaç işleri alaninda en çok kullanılan diş tipi budur.
c) Geniş açılı dişler: Bunlara dik diş adıda verilir. Duruş açısı
100-120 derece arasında değişir. Bilindiği gibi dişlerde duruş açısı
büyüdükçe agaha dalma yeteneği azalır, buna Karaşilik dişler daha geç
körelir ve daha az koparma yapar.Bunun için bu testereler çoğunlukla
elyafa dikey yani baş kesmelerde, yatay elyaf plakalarının
boyutlandırılmasında, kaplanmış tablaların kesiminde tercih edilir.
2) Kurt dişli daire testereler: Dişler kurt dişine benzediği için bu
adi almış- tir. Genel olarak büyük çaplı testerelerde kullanılan bir diş
şeklidir. Serbest açı daralmış, fakat kama açısı büyümüştür. Bu da
dişin yapısını kuvvetlendirmektedir.Ağacı farklı yönlerde kesmek için,
daire testere dişlerinin açısal değerleri yaklaşık olarak aşağıda
belirtilmiştir. Buradan izleneceği gibi kurt dişli daire testerelerde
duruş açısı 50-80 derece arasında değişmektedir.
Kesim yönü Serbest açı Kama açısı Talaş açısı Duruş açısı Elyaf yönünde 10 40 40 50
Elyafa dikey 20 60 10 80
Kurt dişli testerelerde farklı işlemleri bir arada yapabilmek için
duruş açışı çoğunlukla 60 derece olur. Çok sert ağaçlarda, bakalit,fiber
alüminyum vb. gibi gereçleri gerektiğinde kesmek için duruş açısı 90
derece olan kurt dişli özel daire testereler de verdir. Kesiciliği
arttırmak için bu dişlerin alın ve sırtları sağlı sollu
pahlandırılmıştır.
3) Grup dişli daire testereler: Testere çevresine sıralanmış dişler
belirli sayıda gruplanmıştır.Her grup önündeki büyük talaş boşluğu ile
birbirinden ayrılır. Genellikle kalınmamalı testerelerde bu sistem
tercih edilir.
Grup dişli testereler iki türlü yapılmaktadır.
a) Tek sıralı grup dişler.
b) İki sıralı grup dişler.
A) Tek sıralı grup dişler: İki talaş boşluğu arasında kalan bir grup
diş periyodik olarak çevre boyunca tekrarlanmaktadır. Her diş grubunda
5-7-9 adet sivri diş bulunur. Bunlardan, testerenin dönüş yönüne
göre,önde olanı gruptaki diğer dişlerin uçuş dairesinden 0,5 mm daha
aşağıdadır. bu diş kesici değil boşaltıcı görevi yapacağından düz
bırakılır. Diğerleri sıra ile sağ-sol olmak üzere pahlandırılır. Böylece
nişangeç gibi kesici bir özellik kazanan dişler ağacı kolaylıkla keser.
Gruplar arasında toplanan talaş önceki düz dişle dışarıya atılır.
Tek sıralı grup dişlerin kurt dişine benzer olanları da vardır. Bu cins testereler daha çok sert ağaçlar için tercih edilir.
B) İki sıralı grup dişler: Tek sıralı grup dişlerin benzeridir. Ancak
bunların her grup diş arasında ve bu dişlerin uçuş dairesinden 0.5 mm
den düşük olmak ü-zere bir boşaltıcı düz diş bırakılmıştır. Boşaltıcının
ön ve arkasında yine talaş boşlukları vardır. Ayrıca her gruptaki
dişlerin hepsi de bir yöne, onu oluşturan grupta-kiler aksi yöne olmak
üzere pahlandırılmıştır. Her iki tür grup dişle yapılan kesimler çok
düzgün ve pürüzsüz bir yüzey verir. Onun için grup dişli testereler
özellikle temiz kesim yapmayı gerektiren işlerde tercih edilir.
4) Grup dişli daire testereler: Sivri, kurt ve grup dişli daire
testereler ağaç işleri alaninda hemen her dalanda en çok kullanılan
testerelerdir. Bunların dışında bazı özel işlemler için daire testereler
de yapılmıştır. Diş biçimleri ve yapıları farklı olan bu testerelerin
çok şekilde olanları vardır. Aşağıda bu konuda bazı örnekler
verilmiştir. Diş boyu çok uzun olan testerelerde vardır. Bu testerelerde
diş sayısı, çapa uygun olarak. 7-9 olarak değişmektedir. Diş sırtı, diş
ucu uçuş dairesinden içerde olmak üzere talaş boşluğuna kadar paralel
olarak uzanmaktadır. Dişle ilgili başlıca açılar, değişik ağaçların
değişik yönlerde kesilmesine uygun ölçüde hazırlanmıştır.
Bu testerelerin başlıca özelliklerinden diş önünün, testere
kalınlığına göre, daha kalın yani şişirilmiş bulunmasıdır. Böylece
testereye çapraz verilmeden açtığı boşluk içinde sürtünmesiz bir çalışma
sağlamaktadır.Testere yüksek kaliteli krom vanad yumlu elektrik
çeliğinden yapılmış olduğu için uzun süre keskinliğini korur. Son
yıllarda bu tip testerelerin diş uçlarına sert maden kaynatılmakta ve
daha uzun süre keskinliğini korumaktadır.
Testerenin en önemli özelliği lama kalınlığının çembere doğru
incelmesi yani konik olmasıdır. Bu koniklik iki yönlü olabildiği gibi
yanlız sağ-sol yüzden de verilmektedir.Testerenin direncini
kaybettirmeden kalınlığını azaltan bu yöntemle kap- lamalı işlerin kenar
temizlenmesi ve çıtaların az fire vererek kesilmesi mümkün
olmamaktadır. Pağın sağ-sol olması pahlı yüzeyin atılacak bölüme
getirilmesi içindir. Diğer yüz düz olduğundan parça kenarının dikey
konumunu korur. Bu testereler yalnız yukarıda açıklanan amaçlarla
kullanılabilir.
Özellikle fıçıcıların kullandığı bir eğmeçli ( konkav ) testere
tipide vardır. Bu testereler diğer daire testereleri gibi sırttan değil
alından kesme yapmaktadır. Sağlı sollu olan testerelerde değişik
ölçülerdeki ( b ) yarıçapı, fıçının eğmeçli parçalarına uyduğundan
kalıpsız olarak kesim yapılmaktadır. Daire testerelerde çapraz
kalınlığından daha geniş kanallar açmak için yalpalı testereler
kullanılır. Böylece aynı testere ile ve bir defada değişik genişliklerde
lamba, kiniş, zıvana açmak mümkündür. Bazı işleride yapabilmek için
testereye yalpa vermek gerekir. Testereye yalpa veren iki konik
flanştır. Ayarlama, testereyi sıkan somunlu mil yatağının eksen
doğrultusunu değiştirerek sağlanır. Somun ve flanş üzerinde yalpa
oranını gösteren bölümlü bir çizelge vardır. Azami yalpa ölçüsü standart
testerelerde 40 mm ye kadar çıkar. Ayar lama yapıldıktan sonra somun
sıkılır. Önce bir deneme çalışması yapılır; istenilen kanal genişliği
sağlanmışsa çalışmaya geçilir.
Aşagidaki çizelgede yalpalı testerelerin standart çap ve kalınlık oranlara gösterilmiştir.
Testerenin çapı Testerenin kalınlığı
120 mm 2.0 mm
200 mm 2.2 mm
250 mm 2.5 mm
300 mm 3.0 mm
350 mm 3.0 mm
400 mm 3.0 mm
Yalpalı testerelerin değişik ölçülerle kiniş açabilme özelliğine
karşılık bazı sakıncalı yönlerime vardır. Yalpa ayarları testere çapı
değiştikçe farklı olacağından istenilen genişlik bir kaç deneme
çalışmasından sonra ancak sağlanabilmektedir. Ayrıca kesim yüzeyide
fazla temiz değildir. Seri üretimin önem kazanması ağaç işleri
makinalarının gelişme sinide hızlandırmıştır.
Aşağıda değişik gereçlere göre seçilecek testereler gösterilmiştir.
Bu çizelgedeki değerlerin yanısıra diş biçimleri de kesmeye etki
yamaktadır. Kurt dişli testerelerde talaş açısı 8-20 derece arasındadır.
Diş ucu düz olduğu gibi sivride olabilir. Bu sivrilik formika gibi
kırılgan yatay reçine lakalarının kesiminde iyi sonuç verir.
e) Testerelerin diş sayısı: Daire testerelerin diş şekillerini gördükten sonra şimdide diş
sayıları üzerinde kısaca duralım. Bir daire testerenin çevresindeki diş
sayısıda kesmeyi etkileyen başlıca faktörler arasındadır. Bir daire
testerenin (Z), daire testerenin çevre uzunluğu (L), diş arasıda (t)
(adim) bölümüne eşittir. bunu bir denklemle ifade edersek; (D) testere
çeliği olduğuna göre:
Z= L/t = D/tolur
Şu halde, diş şekilleri ve dişlerle ilgili açılar belirli olduğuna
göre bu testerelerde çevredeki diş sayısı da çapla orantılı olarak artar
veya eksilir. Ayni devirli bir makinaya küçük ve büyük çaplı testereler
takıldığında kesme hızlarda (V) değişeceğinden, yani büyük çaplı
testerede kesme hızı artacağından , diş sayısı da ayni oranda artarsa
her dişe düşen yük o oranda çoğalacaktır.
Ağacın cinsi Testere çapı (D)mm Diş sayısı
Yumuşak 100-300 48-72
Sert ve elyafa dikey 100-1200 80-90
Yumuşak 350-600 72